جاغوری یک

در فرهنگ عامه و نيز فرهنگ ديني ما به هركسي كه مقام والاي معنوي دارد و يا در تربيت افراد جامعه نقش داشته باشد واژه پدر برآنان نيز اطلاق ميشود.مثل رهبران ديني و روحانيون مهذب و معلمين. مسلم است كه اين نوع كاربرد واژه پدر در معناي حقيقي خود نيست بلكه در معناي مجازي آن است.

از اينگونه تعابير مجازي در قرآن كريم نيز فراوان يافت ميشود. به عنوان نمونه خداوند متعال در آيه 78 سوره مباركه حج حضرت ابراهيم(ع) را پدر ديني و معنوي تمامي مسلمانان جهان معرفي مي كند و با عنوان «ابيكم» از ايشان ستايش به عمل مي آورد. وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبيكُمْ إِبْراهيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ وَ في‏ هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلى‏ وَ نِعْمَ النَّصيرُ يعني و در راه خدا جهاد كنيد، و حقّ جهادش را ادا نماييد! او شما را برگزيد، و در دين (اسلام) كار سنگين و سختى بر شما قرار ندارد از آيين پدرتان ابراهيم پيروى كنيد خداوند شما را در كتابهاى پيشين و در اين كتاب آسمانى «مسلمان» ناميد، تا پيامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا داريد، و زكات را بدهيد، و به خدا تمسّك جوييد، كه او مولا و سرپرست شماست! چه مولاى خوب، و چه ياور شايسته‏اى! (سوره حج آيه78)

و يا از آيه 133 سوره بقره اين معنا به دست مي آيد كه عنوان پدر با تعبير اب بر عمو استعمال شده است. در اين آيه حضرت يعقوب(ع) هنگام مرگ خويش، حضرت اسماعيل(ع) را كه عموي او بود به عنوان «اباك» (پدرت) به فرزندانش معرفي مي كند. أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِي قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ آيا وقتى كه يعقوب را مرگ فرا رسيد حاضر بوديد هنگامى كه به پسران خود گفت پس از من چه را خواهيد پرستيد گفتند معبود تو و معبود پدرانت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق معبودى يگانه را مى‏پرستيم و در برابر او تسليم هستيم (بقره آيه 133).

و اين در حالي است كه يعقوب فرزند اسحاق فرزند ابراهيم است و حضرت اسماعيل فرزند ابراهيم و برادر حضرت اسحاق مي باشد. بنابر اين هم چنان كه در اين آيه اب بر عمو اطلاق شده در آيات ديگر نيز به كار رفته است.

در آيات ديگري از قرآن كريم نيز چنين تعابيري فراوان به چشم مي خورد.

نكته اساسي در اين است كه در فرهنگ عربي هرگاه بخواهند از پدر حقيقي كه فرزند از او ايجاد مي شود، سخن بگويند واژه «والد» به كار مي رود. از اين رو والدين به معناي پدر و مادر حقيقي مي باشد. و هرگاه بخواهند به معناي گسترده تر از آن اشاره كنند از واژه پر كاربرد ديگري مثل واژه «اب» استفاده ميكنند. اين واژه داراي دامنه معنايي گسترده تر از واژه والد است.چرا كه براي بيان ايجاد كننده، اصلاح كننده، پرورش دهنده و تربيت كننده به كار مي رود. از اين رو به مربيان، عمو و جد نيز «اب» گفته مي شود. 

 مقام پدر در آيينه آيات قرآن كريم

خداوند متعال از مقام پدر به عنوان بالاترين مقام يادكرده است.تا جايكه اطاعت از پدر را در كنار اطاعت از خود بيان كرده  و عاق والدين را بالاترين معصيت به حساب آورده است. در اين نوشتار به چند آيه از قرآن كريم كه نشانگر مقام والاي والدين است اشاره ميكنم:

1- خداوندمتعال درچند آيه از سوره اسراء بر لزوم حفظ حرمت پدر و مادر و پرهيز از هرگونه اهانت و آزار آنان تاكيد مي كند و هرگونه بي حرمتي به والدين و كوتاهي در رعايت حقوق آنان را گناه و نيازمند توبه مي داند.در همين آيات به اين نكته نيز توجه داده شده كه شرط برخورداري از آمرزش الهي در صورت بي حرمتي به والدين، بازگشت به صلاح و تحقق نيت صادق است. وَ قَضىَ‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُواْ إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَنًا  إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبرََ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لهَُّمَا أُفٍ‏ّ وَ لَا تَنهَْرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا(23) وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلّ‏ِ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبّ‏ِ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانىِ صَغِيرًا(24) رَّبُّكمُ‏ْ أَعْلَمُ بِمَا فىِ نُفُوسِكمُ‏ْ  إِن تَكُونُواْ صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا(25) يعني و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستيد! و به پدر و مادر نيكى كنيد! هر گاه يكى از آن دو، يا هر دوى آنها، نزد تو به سن پيرى رسند، كمترين اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فرياد مزن! و گفتار لطيف و سنجيده و بزرگوارانه به آنها بگو! و بالهاى تواضع خويش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان‏گونه كه آنها مرا در كوچكى تربيت كردند، مشمول رحمتشان قرار ده!» پروردگار شما از درون دلهايتان آگاهتر است (اگر لغزشى در اين زمينه داشتيد) هر گاه صالح باشيد (و جبران كنيد) او بازگشت كنندگان را مى‏بخشد.(سوره اسرا آيات 23-25)

از نظر قرآن، همان گونه كه كودكان در خردسالي نيازمند توجه بيشتر هستند و والدين تمام تلاش خود را بكار مي برند تا كودك در بهترين شرايط زيستي قرار گيرد و پرورش مناسبي داشته باشد، بر فرزندان است تا در هنگام كهنسالي والدين هم، احترام ويژه اي را نسبت به والدين داشته باشند، چرا كه سن پيري، سن نياز به ديگران همانند كودكان است و اين سن حتي بسيار حساس تر از خردسالي است، زيرا كودك واكنش هاي بزرگسالان را تحليل و تجزيه نمي كند و در روحيه و روان وي تاثير منفي نمي گذارد، اما هرگونه بي احترامي نسبت به بزرگسالان به سبب قدرت بالاي تحليل رفتارها و تاثيرپذيري رواني، مي تواند بسيار زيانبار باشد و افسردگي و دلمردگي آنان را به دنبال داشته باشد. از اين رو احترام بيشتر را در سن كهنسالي و پيري ضروري مي شمارد.

2- رفتار احترام آميز حضرت يوسف(ع) نسبت به والدين خود هنگام ورود آنان به مصر نمونه اي از شيوه رفتاري با والدين است كه در آياتي از جمله 99 تا 100 سوره يوسف بيان شده است: فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلىَ‏ يُوسُفَ ءَاوَى إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَ قَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاءَ اللَّهُ ءَامِنِينَ(99)وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلىَ الْعَرْشِ وَ خَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا  وَ قَالَ يَأَبَتِ هَاذَا تَأْوِيلُ رُءْيَاىَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبىّ‏ِ حَقًّا  وَ قَدْ أَحْسَنَ بىِ إِذْ أَخْرَجَنىِ مِنَ السِّجْنِ وَ جَاءَ بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنىِ وَ بَينْ‏َ إِخْوَتىِ  إِنَّ رَبىّ‏ِ لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاءُ  إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الحَْكِيمُ(100) و هنگامى كه بر يوسف وارد شدند، او پدر و مادر خود را در آغوش گرفت، و گفت: «همگى داخل مصر شويد، كه انشاء اللَّه در امن و امان خواهيد بود!» (99)و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و همگى بخاطر او به سجده افتادند و گفت: «پدر! اين تعبير خوابى است كه قبلًا ديدم پروردگارم آن را حقّ قرار داد! و او به من نيكى كرد هنگامى كه مرا از زندان بيرون آورد، و شما را از آن بيابان (به اينجا) آورد بعد از آنكه شيطان، ميان من و برادرانم فساد كرد. پروردگارم نسبت به آنچه مى‏خواهد (و شايسته مى‏داند،) صاحب لطف است چرا كه او دانا و حكيم است! (سوره يوسف آيات99-100)

3- در سوره مباركه لقمان خداوند اطاعت از والدين لازم شمرده است مگر درموردي كه پدر مشرك باشد و بخواهد فرزند خود را منحرف سازد كه در اين صورت نيز فرزند حق بدرفتاري ندارد بلكه با احترام تمام از اينگونه دستورات پدر كه منجر به انحراف آن ميگردد سرپيچي مينمايد. وَ وَصَّيْنَا الْانسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلىَ‏ وَهْنٍ وَ فِصَالُهُ فىِ عَامَينْ‏ِ أَنِ اشْكُرْ لىِ وَ لِوَالِدَيْكَ إِلىَ‏َّ الْمَصِيرُ(14) وَ إِن جَاهَدَاكَ عَلىَ أَن تُشْرِكَ بىِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا  وَ صَاحِبْهُمَا فىِ الدُّنْيَا مَعْرُوفًا  وَ اتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلىَ‏َّ  ثُمَّ إِلىَ‏َّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ يعني و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل كرد (به هنگام باردارى هر روز رنج و ناراحتى تازه‏اى را متحمّل مى‏شد)، و دوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مى‏يابد (آرى به او توصيه كردم) كه براى من و براى پدر و مادرت شكر بجا آور كه بازگشت (همه شما) به سوى من است! (14) و هر گاه آن دو، تلاش كنند كه تو چيزى را همتاى من قرار دهى، كه از آن آگاهى ندارى (بلكه مى‏دانى باطل است)، از ايشان اطاعت مكن، ولى با آن دو، در دنيا به طرز شايسته‏اى رفتار كن و از راه كسانى پيروى كن كه توبه‏كنان به سوى من آمده‏اند سپس بازگشت همه شما به سوى من است و من شما را از آنچه عمل مى‏كرديد آگاه مى‏كنم.

مقام پدر در آينه روايات

در روايات اسلامي در مورد مقام والدين تعابيري گوناگون وجود دارد كه به برخي از آنها در اينجا اشاره ميكنم.

 1-  عظمت پدرومادر

عن ابی الحسن الرضا(ع) قال: ان الله عزوجل امر بثلاثه مقرون بها ثلاثه اخری: امر بالصلاه والزکاه،فمن صلی و لم یزک لم تقبل منه صلاته وامر بالشکر له وللوالدین، فمن لم یشکر والدیه لم یشکرالله،امر باتقاءالله وصله الرحم ،فمن لم یصل رحمه لم یتق الله عزوجل . حضرت امام رضا(ع)فرمود: خداوندمتعال فرمان داده سه چیز همراه سه چیز دیگرانجام گیرد: 

1- به نماز همراه زکات فرمان داده است، پس کسی که نماز بخواند وزکات نپردازد نمازش نیز پذیرفته نمی شود.

۲- به سپاسگزاری ازخودش به پدر و مادر فرمان داده است پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است.

 3- به تقوای الهی فرمان داده وبه صله رحم ،پس کسی که صله رحم انجام ندهد تقوای الهی را هم به جا نیاورده است.                      (بحارالانوار،جلد74،ص 77)

 2- نگاه به پدرومادر

 قال رسول الله (ص): ما ولد بار نظر الی ابویه برحمه الاکان له بکل نظره حجه مبروره .فقالوا:یا رسول الله وان نظر فی کل یوم مائه نظره؟ قال: نعم ،الله اکبرو اطیب پیامبر خدا(ص) فرمود: هر فرزند نیکوکاری که بامهربانی به پدر و مادرش نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می شود. سوال کردند حتی اگر روزی صدمرتبه به آنها نگاه کند؟ فرمود:آری خداوند بزرگ تر و پاک تراست.(بحارالانوار،ج 74،ص73)

 3-  احترام به پدرومادر

قال الصادق (ع:) برالوالدین من حسن معرفه العبد بالله اذلاعباده اسرع بلوغا بصاحبها الی رضی الله من حرمه الوالدین المسلمین لوجه الله تعالی.    امام صادق (ع)فرمود: نیکی به پدر و مادر نشانه شناخت شایسته بنده خداست. زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضایت خدا نمی رساند. (بحارالانوار،ج74،ص77)

4- اطاعت از والدین 
قال رسول الله(ص:) من اصبح مطیعا لله فی الوالدین اصبح له بابان مفتوحان من الجنه وان کان واحدا فواحدا .
پیامبر خدا(ص) فرمود: کسی که دستور الهی را در مورد پدر و مادر اطاعت کند،دو درب از بهشت به رویش بازخواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد یکی از آنها انجام دهد یک درب گشوده می شود. (کنزالعمال،ج16،ص467)

5- ارزش اطاعت از پدر و مادر

 قال رسول الله(ص:) العبد المطیع لوالدیه ولربه فی اعلی علیین پیامبراکرم(ص)فرمود: بنده ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قیامت در بالاترین جایگاه است.(کنزالعمال، ج16،ص 467)

اين بود گوشه اي از مقام والدين در آينه آيات و روايات اسلامي.اميدوارم كه خداوند به حق مولود امروز ما را در جهت احسان به والدينمان توفيق رساند. اين آيه شريفه و دعاي قرآني را ورد زبان ما قرار داده و در اين جهت نيز ما را موفق گرداند: رب اورعنى اشکر نعمتک التى انعمت على و على والدى و ان اعمل صالحا ترضاه و اصلح لى فى ذریتى و انى تبت الیک و انى من المسلمین بارالها، به من الهام فرما که شکر نعمت هاى تو را که به من و به پدر و مادرم عطا فرمودى ادا کنم ، و کارهاى شایسته که مورد پسند تو باشد، انجام دهم و فرزندان مرا از صالحان قرار ده ، من به درگاه تو توبه مى کنم ، و من از تسیلم شدگان در برابر توام .(احقاف آيه 15)

 والسلام عليكم وعلينا و علي عبادالله الصالحين