بنام خدا
آغاز سال جديد خورشيدي و نوروز 1392 هجري شمسي را ، به همه دوستان و هموطنان عزيز تبريك عرض مي كنم.ضمن آرزوي اوقات خوش، توام با سلامتي و توفيق بيش از پيش در سال جديد، براي همه عزيزان ، نكاتي را ، پيرامون آداب و رسوم نوروز در افغانستان و ايران، و ريشه تقويم رسمي دو كشور، خدمت تقديم مي نمايم.
مردم و دولت دو كشور جمهوري اسلامي ايران و افغانستان، بدليل رسميت تقويم هجري شمسي در اين دو سرزمين ، براي نوروز اهميت ويژه قايل اند.
نوروز در كشور جمهوري اسلامي ايران ، اما اهميت بيشتري دارد. تا جاي كه مي توان گفت تمامي برنامه ريزيهاي مردم از نظر كار و تلاش و امور اقتصادي، ديد و بازديدها، تفريحات سالانه، خريد البسه هاي شخصي و لوازم منزل و حتي ايجاد تغييرات در دكوراسيون خانه و... براي ايام نوروز صورت ميگيرد. از آخر برج دلو(بهمن) تقريبا برنامه ريزيها شروع مي شود. دولت با استفاده از رسانه هاي همگاني برنامه ريزيهاي خود را شرح مي دهد. مردم و دولت ، از اين برنامه ريزيها، تحت نام، برنامه ها و خريد شب عيد ياد مي نمايند. اين برنامه ريزيها، هنگام تحويل سال به اوج خود رسيده و تحويل سال، با مقدمات كه از پيش فراهم شده و از سوي نهادهاي دولتي و مردمي و حتي مذهبي نيز همراهي مي شود، با نيايش و توسل به ايمه معصومين (ع) آنهم بيشتر در اماكن مذهبي، صورت مي پذيرد.
تعطيلات رسمي و غير رسمي نوروزي كه حدود دوهفته ادامه مي يابد،در روز 13 حمل كه تعطيل رسمي است به اوج خود مي رسد.مراسم جشنهاي سال نو، معمولا با برگزاري مراسم سيزده بدر به پايان مي رسد.
از آنجا كه بسياري از هموطنان ما نيز در اين كشور مهاجرهستند، ضمن اينكه فرهنگ بسيار نزديگ وحتي مي شود گفت واحد با ايرانيان دارند ، دقيقا همانند ايرانيان از نوروز استقبال مي نمايند.
مراسم نوروز در افغانستان اما ، متفاوت تر از ايران برگزار مي گردد. بزرگترين جشن نوروز در افغانستان تحت نام مراسم ميله گل سرخ برگزار مي شود. درسايه تحولات چندين ساله در اين كشور و فراز و فرودهاي سياسي ، و نيز باتوجه به تكثر قومي ، لساني و مذهبي،و وجود خرده فرهنگهاي متعدد، بخصوص فرهنگ شهري و روستايي ، مراسم نوروز نيز از عوامل فوق متاثر گرديده و با فرازو فرودهاي جدي همراه بوده است.
در پيش از زمان تجاوز ارتش سرخ، مردم افغانستان با استقبال خاصي به پيشواز سال جديد مي رفته اند. در زمان حاكميت چند ساله مجاهدين بصورت بسيار نمادين و خيلي كمرنگ اين مراسم برگزار مي شده است.در زمان حاكميت استبدادي طالبان، اين گروه برگزاري هر نوع جشن نوروزي را تقليد از ايرانيان و بدعت و حرام اعلام كردند. در حاكميت جديد اما، دوباره همانند سابق، بصورت رسمي و تشريفات خاص بخصوص در شهرهاي كابل و مزار شريف و ساير نقاط كشور ، از نوروز استقبال مي شود. چون كه تقويم رسمي افغانستان براساس هجري شمسي است، به همين دليل بسياري از فعاليتهاي اقتصادي و فرهنگي و علمي ... همزمان با آغاز سال جديد شروع مي شود.
از آنجا كه مراسم نوروز، يك مراسم ساليانه ملي است، طبيعي است كه همانند ساير كشورها، دولت و ملت دو كشور ايران و افغانستان نيز حق دارند، تعطيلات ساليانه و مراسم ويژه براي آغاز سال جديد داشته باشند.اما دو سوال ذيل كه يكي فرهنگي و ديگري مذهبي است، رخ مي نمايند كه بايد به آن پاسخ گفت:
1- با توجه به اشتراك فرهنگي ايران و افغانستان از جمله اشتراك در تقويم رسمي،آيا آنطوريكه طالبان مي گفتند، جشن نوروز و تقويم هجري شمسي در افغانستان به تبعيت و تقليد از ايرانيان است تا به گفته آنان ناپسندو حرام باشد؟ يا نه ، جشن نوروز و تقويم هجري شمسي جزء فرهنگ اين مرز وبوم است و سابقه ديرينه در اين كشور دارد؟
2- آنگونه كه ذكرش رفت، مردم در كشور جمهوري اسلامي ايران با دعاهاي مخصوص، تحويل سال را انجام مي دهند. در اينجا اين سوال مطرح است آيا اين كار از نظر شرعي درست است؟آيا دعاي مخصوص تحويل سال از جانب ايمه و قرآن مورد تاييد است؟
براي رسيدن به پرسشهاي فوق ، ادامه مطالب را در دو بخش ذيل ارايه مي نمايم.
1- بررسي پيشينه تقويم هجري شمسي ، و تاريخ رسميت آن در دو كشور ايران و افغانستان
2- بررسي سندي و محتواي دعاي تحويل سال
پاسخ سوال اول :در پاسخ به سوال اول بايد گفت كه تقويم خورشيدي در افغانستان و نيز مراسم نوروز از سابقه ديرينه برخور دار است. با مرور به تاريخچه پيدايش گاه شمار هجري خورشيدي اين امر وضوح بيشتر مي يابد.تاريخچه پيدايش و نيز رواج تقويم هجري شمسي در افغانستان و ايران را با استفاده و اقتباس از مطالب نگاشته شده در سايت(calendar.ut.ac.ir/Fa/CalBase/Solarbase.asp) خدمت شما تقديم مي نمايم.
تقويم هجري شمسي
تقويم هجري شمسي برخلاف تصور،قدمت هزار و چندصد ساله ندارد، بلكه در همين دو قرن اخير تدوين شده است. اين تقويم را عبدالغفارخان نجم الدوله ( 1259 - 1326 ق) كه از اهالي اصفهان ايران بوده است استخراج كرده است. براي نخستين بار عبارت سال هجري شمسي 1265 در صفحات تقويم استخراج شده توسط فرد مزبور ، به چشم مي آيد. تا قبل از اين تاريخ، تقويمي كه اساس آن شمسي و مبداء آن هجرت حضرت محمد(ص) از مكّه به مدينه باشد، رايج نبوده است. مبدا تقويم هجري شمسي بُرجي، اول بهار سال شمسي است كه در آن هجرت حضرت محمد(ص( از مكّه به مدينه اتفاق افتاده است. اين مبداء مطابق روز جمعه 19 مارس 622 ميلادي(يولياني) است. آغاز يا لحظه تحويل سال، (لحظه عبور مركز خورشيد از نقطة اعتدال بهاري نيمكره شمالي) دقيقاً با محاسبات نجومي تعيين ميشود. به اين جهت، اولين روز سال هميشه بر روز اول بهار منطبق است. نام ماههاي اين تقويم(برجها)، به ترتيب همنام با دوازده صورت فلكي قديمي منطقهالبروج است.(جدول 1)
|
رديف |
نام |
معني |
|
1 |
حَمَل |
بره |
|
2 |
ثور |
گاو |
|
3 |
جوزا |
دوپيكر |
|
4 |
سَرَطان |
خرچنگ |
|
5 |
اسد |
شير |
|
6 |
سنبله |
خوشه |
|
7 |
ميزان |
ترازو |
|
8 |
عَقرب |
كژدم |
|
9 |
قوس |
كمان، كماندار |
|
10 |
جَدي |
بزغاله |
|
11 |
دَلو |
آبدهنده، آبكش |
|
12 |
حوت |
دوماهي |
تقويم هجري شمسي برجي، در دوره دوم مجلس شوراي ملي ايران در ماده 3 قانون محاسبات عمومي، مصوب 21 صفر 1329 مطابق 2 حوت 1289، به عنوان مقياس رسمي زمان در محاسبات دولتي پذيرفته شده است. اما در افغانستان درسال ۱۳۴۰ هجری قمری/ ۱۳۰۱ش، در پی اصلاحاتی که اماناللهخان در جامعه افغانستان صورت داد و بر اساس یکی از نظامنامه هایی که دولت او صادر کرد، گاهشماری رسمی افغانستان هجری شمسی شد و برای نام ماه های سال نام های عربی صورت های فلکی منطقهالبروج ( همان نامهاي رايج فعلي و مذكور در جدول 1) در نظر گرفته شد.
اين گاهشمار هرچند، از حيث مبداء تاريخي و نيز تعداد ماهها و روزهاي سال با تقويم رايج فعلي در دو كشور ايران و افغانستان يكي است.اما با تفاوتهاي بسيار اندك ، از حيث تعداد روزهاي ماهها، و از حيث نام با تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران همراه است. با تغييرات اعمال شده، در تقويم هجري شمسي برجي، تقويم رايج فعلي ، با تصويب دولت و شوراهاي ملي هركشور، در تاريخ و زمانهاي جداگانه ، رسميت يافته است.
تقويم هجري شمسي رايج فعلي
در ايران با ايجاد تغير در نامهاي عربي ، و دستكاري در تعداد روزهاي ماه، تقويم رايج فعلي پايه گذاري شد. این تقويم در ایران با تصویب مجلس شوراي ملي در 11فروردين 1304، گاهشمار رسمی کشور اعلام شد. اما در افغانستان ، در سال ۱۳۳۷ خورشیدی مجلس ملی وقت افغانستان طول ماه های تعریف شده برای گاهشماری هجری خورشیدی ایران را ملاک قرار داد، و آرایه طول ماه های سال در گاهشماری هجری شمسی افغانستان همانند گاهشماری هجری خورشیدی ایران تعیین شد. اما نام ماه های سال همچنان نام صورت های فلکی منطقه البروج باقی ماند.(منبع فوق).
هم اكنون تقویم رسمی كشورهاي ایران و افغانستان با تفاوت در اسامی ماه ها، از هر جهت گاهشماری یکسان به حساب می آیند.(calendar.ut.ac.ir)
پس بنابراين كشور افغانستان از بدو تاسيس ، بطور مستقل براي خود تقويم داشته است. حتي چنانچه اشاره گرديد، تا قبل از يكسان سازي تقويم ايران و افغانستان، تعداد روزها نيز تفاوت داشته است.و امروزه حتي نام ماههاي رايج در تقويم افغانستان متفاوت و مستقل از نام ماههاي تقويم رسمي كشور ايران است.
پاسخ سوال دوم :اما در پاسخ به سوال دوم بايد عرض كنم. هرچند كه نوروز و تحويل سال، بصورت جداگانه و مشخص جايگاهي در قرآن ندارد. اما در روايتي از معلي بن خنيس از امام صادق(ع) به اعمال اين روز اشاره شده است كه در مفاتيح الجنان نيز آمده است. امروزه و قتي كه كاركردهاي آن را به عنوان يك سنت رايج در ميان بسياري از مسلمانان مي بينيم، نه تنها هيچگونه تضاد و مخالفت آن با دين و مذهب مشاهده نمي شود ، بلكه آداب و رسوم نوروزي ، در صورتي كه از افراطي گري و اسراف ها دوري شود، كاملا مورد تاييد و سفارش دين مبين اسلام خواهد بود. به همين دليل، از آن به عنوان عيد ياد مي شود.و تحويل سال با این دعای معروف « یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الا احسن الحال» صورت مي گيرد.
در ادامه سوال دوم اين پرسش مطرح بود ، كه آيا دعاي معروف تحويل سال از حيث ديني مورد مي باشد، و ريشه در قرآن و روايات دارد يا خير؟
در پاسخ بايد عرض كنم كه ، هرچند اين دعا در كتب معتبر روايي و و ادعيه ما يافت نمي شود، اما از آنجا كه مضمون اين دعا، بسيار عالي است و مورد خطاب هم خداوند متعال است، خواندن آن در هر حالي، داراي ثواب و مفيد خواهد بود. به اين مطلب ، در پاسخ حضرت آيت الله محمدجواد فاضل لنكراني به پرسش يكي از سوال كنندگان، نيز اشاره شده است. ايشان در پاسخ به سند و اعتبار دعاي معروف تحويل سال مي فرمايد: از جهت صناعت علم حدیث و درایه ، این دعا مستندی برای ان در کتب روایی و یا ادعیه ذکر نشده است . مرحوم حاج شیخ عباس قمی (قدس سرة) در کتاب مفاتیح الجنان آن را ذکر نکرده است و همینطور سید ابن طاووس در اقبال و شیخ طوسی در مصباح المتهجد به آن اشاره ای ننموده اند و فقط مرحوم مجلسی در زاد المعاد آورده است که در کتب غیر مشهوره این دعا را برای تحویل سال ذکر نموده اند و ظاهر آن است که در همان کتب هم به معصوم (علیه السلام) نسبت داده نشده است. در هر صورت نميتوان آن را معتبر و نیز نميتوان به معصومین نسبت داد . آری اساساً در دعا نیازی به این که از معصوم (علیه السلام) وارد شود نیست ولو اينکه دعاهاي وارده از اهل بیت عصمت و طهارت ویژگی های خاصی و مضامین بسیار بلندی دارد اما چنانچه مضامین دعا مطابق با سایر منابع حدیثی و روایی باشد و یا لااقل مخالف نباشد ميتوان از آن استفاده نمود و به عبارت دیگر این تعابیر از مصادیق آیه ی شریفه ادعونی استجب لکم ميباشد و دلیل خاصی بر اینکه مصادیق این ايه شریفه باید از ناحیه وحی و یا معصومین باشد نداریم و هر تعبیر و الفاظی که عنوان دعا داشته باشد کفایت ميکند. طبیعی است الفاظ دعا باید مطابق با شرایط زمان و خصوصیات مکان و انسان ها باشد که در این تعابیر وجود دارد بنابراین مومنین مناسب است از این دعا استفاده نمایند و مانند گذشتگان بر خواندن آن استمرار داشته باشند. (http://lankarani.com/far/news/show_news.php?id_news=318)
به عنوان نتيجه بحث چند نكته را يادآور مي شوم.
1- چنانچه مشاهده گرديد ، مراسم نوروز و تقويم رسمي دو كشور افغانستان و ايران ، قدمت چندصد ساله دارد. در ابتداي ورود اسلام ، تقويم رسمي هر دو كشور هجري قمري بوده است.اما براساس نياز محاسبات مالياتي ساليانه و سايرنيازها، اين تقويم به خورشيدي كه ريشه مذهبي نيز دارد و مبداء آن هجرت نبي اكرم (ص) از مكه به مدينه است ، تغيير يافته است.بنابراين اصلا اين سخن كه مراسم نوروز و تقويم افغانستان تقليد از ايران است ، صحت ندارد. هرچند در سرمشق و الگو گيري شخص ياجامعه ي در امور نيك نه منع عقلي وجود دارد و نه منع شرعي.
2- قرار دادن سال جديد، و ادامه كار و زندگي و تلاش بخصوص در عرصه هاي اقتصادي با شروع تازه ي، كار بسيار خوبي است كه مي تواند در سنجش و محاسبات موفقيتها و نا كاميها و كاستيها موثر باشد.
3- يكي از فوايد معقولانه و مشروع نوروز، اين است كه پس از يك سال زحمت و تلاش و تحمل سختي ها و خستگي يگساله از كار ، مي توان چند روزي از زندگي را به عنوان روزهاي تفريح قرار داد كه با اين كار، مي توان با قرار گرفتن در كنار دوستان و خانواده و ديد و بازديدهاي برنامه ريزي شده، و انجام تفريحات سالم در بهترين فصل سال، تفريحات سالم داشت.
4- هرچند كه دعاي لحظه تحويل سال ماثور نيست. اما با توضيحاتي كه عرض شد، دعاي تحويل سال مضمون عالي دارد و به عنوان دعا ، بهترين عملي است كه هر گاه خواسته باشيم و از جمله در آغاز تقويم زندگي خود ، مي توان آن را قرائت نمود.
5- تنها نكته ي كه وجود دارد ، اين است كه سعي شود، برداشت عاميانه از سال جديد و نيز دعاي تحويل سال ، با توضيحات متوليان امر اصلاح گردد، مبادا اين گونه تصور شود كه تقدير يگساله ما آنچنان كه براي شب قدر اعتقاد داريم ، در يگسال شمسي و در روز نوروز و هنگام تحويل سال رقم مي خورد.زيرا تحويل سال يك امري قرار دادي و اعتباري است. نكته ي ديگر اينكه، مبادا به بهانه آغاز سال جديد و تفريحات ، ريخت و پاشها و اسراف صورت گيرد و يا در تفريحات زياده روي و تخطي از قوانين شرعي صورت گيرد.
با آرزوي سال خوش و خرم براي همه عزيزان، و خاصه شما خواننده گرامي.
والسلام عليكم و رحمه الله وبركاته.
بسم ا لله الرحمن الرحیم